Stanowisko

Stanowisko 21/22 w Karczynie położone jest na krawędzi i zboczu pradoliny rzeki Bachorzy. Zajmuje część rozległego cypla wyodrębnionego rozcięciem krawędzi przez suchą dolinkę, zawieszoną w stosunku do podmokłego dna doliny Bachorzy. Powierzchnia, pokryta czarnymi ziemiami wykształconymi na podłożu piaszczystym (w części N) i gliniastym, stanowi obecnie teren pół uprawnych.

Odkryte zostało podczas prospekcji powierzchniowej prowadzonej na przełomie lat 60-tych i 70-tych przez Zespół Badania Kujaw IP UAM i zweryfikowane dwukrotnie: w trakcie AZP oraz rozpoznania wykonywanego przez Zespół IAE PAN w Poznaniu pod kierunkiem W. Dzieduszyckiego w związku z planowaną budową rurociągu paliwowego PKN ORLEN.

Birytualne cmentarzysko w Karczynie, stan.21/22 (AZP4641/40), jest jak dotąd największą, całkowicie przebadaną nekropolią z okresu rzymskiego na Kujawach. Badania wykopaliskowe prowadzone były od 2002, kiedy to, w wyniku prac prowadzonych w północnej, zagrożonej budową gazociągu paliwowego PKN Orlen, części stanowiska odkryto groby z okresu rzymskiego. Z uwagi na szczególną wartość poznawczą nekropoli badania, finansowane już ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, oraz Instytutu Prahistorii UAM, kontynuowano w latach 2003 i 2005. W 2006 r uzyskano dofinansowanie od Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach Programu Operacyjnego ”Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet 4 „Ochrona zabytków archeologicznych” zadanie "Ratownicze badania archeologiczne na cmentarzysku z okresu wczesnej epoki brązu i okresu rzymskiego w Karczynie stan. 21/22, gm. Kruszwica, woj. kujawskopomorskie". Ostatni sezon badań, w 2010 r. pozwolił na całkowite rozpoznanie cmentarzyska.

Stanowisko z Karczyna zajmuje wyjątkową pozycję wśród cmentarzysk kultury przeworskiej znanych tak z Kujaw jak i z terenów ziem polskich. Wyróżnia się ono: rozmiarami jest to największe ze znanych dotąd cmentarzysk kujawskich z tego okresu (powierzchnia całkowita to 130 arów w obrębie których zarejestrowano 122 groby, cmentarzysko warstwowe, oraz obiekty związane z infrastrukturą cmentarzyska takie jak 15 palenisk, ustryna, 2 jamy o charakterze rytualnym i bruk kamienny), długim okresem użytkowania od fazy B1b po okres wędrówek ludów, oraz zróżnicowanym obrządkiem pogrzebowym:  w Karczynie występują wszystkie niemal, stosowane wówczas, formy obrządku tj. groby szkieletowe (w tym wydzielona kwatera z 12 grobami o cechach obcych środowisku kultury przeworskiej i wielbarskiej), groby książęce typu Lubieszewo, ciałopalne popielnicowe i jamowe, a także wydzielona „kwatera” z pochówkami zbiorowymi, określanymi w literaturze jako cmentarzysko warstwowe. Omawiane cmentarzysko dostarczyło wielu materiałów zabytkowych mających niejednokrotnie istotne znaczenie dla badań nad interegionalnymi powiązaniami pochowanej tam ludności z obszarami ościennymi oraz Cesarstwem Rzymskim.

Cel projektu

Głównym celem projektu jest upowszechnienie w środowisku naukowym w kraju i zagranicą pełnego opracowania wyników ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 2002- 2010 na unikatowej w skali kraju nekropoli z okresu rzymskiego w Karczynie, woj. kujawskopomorskie. Planowane opracowanie jest pierwszym kompleksowym podsumowaniem wieloletnich badań.

W ramach projektu wykonana zostanie konserwacji zabytków (202 zabytki) oraz klasyczna analizy źródeł archeologicznych, antropologicznych i archeozoologicznych. Cmentarzysko posiada wyjątkowy potencjał poznawczy wynikający z bardzo wysokiego, niespotykanego w kulturze przeworskiej, udziału grobów szkieletowych (55). Umożliwia to przeprowadzenie kompleksowych badań bioarcheologicznych: aDNA i stabilnych izotopów strontu, węgla C13 i azotu N15, pozwalających na rekonstrukcję paleodiety, pokrewieństwa, mobilności i powiązań kulturowych społeczności pochowanej w Karczynie. Wykonane zostaną także analizy: paleobotaniczne (węgli drzewnych, oraz zachowanych fragmentów drewna), metalograficzne (30 zabytków brązowych i 10 wykonanych z żelaza), datowanie radiowęglowe (5 prób).

Wyniki szczegółowych studiów interdyscyplinarnych przedstawione zostaną w monografii stanowiska w ramach  prestiżowej serii Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina. Przewidywany termin publikacji to grudzień 2015 r., w polskiej wersji językowej wraz z tłumaczeniem streszczenia na język angielski.

Skład ekipy badawczej

Mgr Adriana Romańska - koordynator projektu, współautorka analizy archeologicznej.

Archeolog, studia magisterskie na Wydziale Historycznym UAM. W lach 2001-2010
zatrudniona na stanowisku archeologa w Fundacji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, od 2010 w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od ukończenia studiów uczestniczyła, oraz kierowała badaniami wykopaliskowymi, min. prowadziła badania wykopaliskowe cmentarzyska w Karczynie w 2006 r. w ramach Programu Operacyjnego ”Dziedzictwo Kulturowe”, priorytet 4 „Ochrona zabytków archeologicznych” zadanie "Ratownicze badania archeologiczne na cmentarzysku z okresu wczesnej epoki brązu i okresu rzymskiego w Karczynie stan. 21/22, gm. Kruszwica, woj. kujawskopomorskie" W 2008 r. uczestniczyła w projekcie "Krusza Zamkowa stanowisko 3, gm. Inowrocław, woj. kujawskopomorskie. Rozpoznanie metodami nieinwazyjnymi emporium handlowego z okresu rzymskiego i działania zabezpieczające zabytki archeologiczne przed nielegalną , rabunkową eksploracją" współfinansowanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu "Dziedzictwo Kulturowe" priorytet 4 "Ochrona zabytków archeologicznych". Zajmuje się archeologią okresu przedrzymskiego i rzymskiego. Autorka i współautorka opracowań i publikacji źródeł z młodszej epoki żelaza, współredaktor monografii powstających w ramach serii Via Archaeologica Posnaniensis.

Dr Józef Bednarczyk - współautor analizy archeologicznej.

Archeolog, zatrudniony w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, zajmuje się problematyką okresu rzymskiego na obszarze środkowoeuropejskiego Barbaricum i metodyką archeologicznych badań terenowych. Uczestnik akcji wieloletnich badań rozpoznawczych i wykopaliskowych na obszarze Kujaw, w tym zadań realizowanych w ramach programów MKiDN koordynowanych przez ODZ/OODA, KOBIDZ (m.in. w Karczynie, Kruszy Zamkowej, Inowrocławiu), od kilku lat kierownik Zespołu Badań Kujaw IP UAM. Koordynator/kierownik – z ramienia Instytutu Prahistorii badań ratowniczych prowadzonych na trasach budowy: kujawskiego odcinka gazociągu tranzytowego JamałEuropa Zachodnia (1995-1998), autostrady A1, A2, A4 (1998-2010) oraz odkrywki kopalni węgla brunatnego „Szczerców” (2000-2002). (Współ)redaktor i autor rozdziałów w tomach serii wydawniczych: „Via Archaeologica
Posnaniensis” (tomy 14), „Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu
tranzytowego” (tom 3. Kujawy), „ Badania archeologiczne na terenie odkrywki Szczerców, Kopalni Węgła Brunatnego Bełchatów” t.6 oraz „Od długiego domu najstarszych rolników do dworu staropolskiego”.

Prof. dr hab. Janusz Piontek - autor opracowania antropologicznego.

Od 1987 kierownik Zakładu Biologii Ewolucyjnej Człowieka, od 1990 dyrektor
Instytutu Antropologii UAM, w latach 1992-1996 Dziekan Wydziału Biologii UAM. W latach 1987-1991 kierował także Muzeum i Laboratorium Osteologicznym. Od 1988 redaktor czasopisma "Variability and Evolution"; redaguje serię wydawniczą "Monografie Instytutu Antropologii UAM". Członek Komitetu Antropologii PAN, Członek Komisji Antropologii Pradziejów i Średniowiecza, Komitetu Nauk Pra i Protohistorycznych PAN, przewodniczący Rady Naukowej Zakładu Antropologii PAN we Wrocławiu, Council Member International Association fot the Study of Human Palaeontology. Członek honorowy Jugosłowiańskiego Towarzystwa Antropologicznego. Wiodące tematy badawcze:(1) Badania procesów mikroewolucyjnych w europejskich populacjach ludzkich. (2) Biologia i ekologia populacji pradziejowych. (3) Adaptacyjne zmiany w budowie szkieletu człowieka po przejściu do gospodarki wytwórczej. (4) Reakcje morfologiczne na warunki życia w populacjach do gospodarki wytwórczej. (4) Reakcje morfologiczne na warunki życia w populacjach pradziejowych

Prof. UMK  Daniel Makowiecki -  autor analizy i opracowania archeozologicznego.

Absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Akademii Rolniczej w Poznaniu, Wydział Zootechniczny tytuł inżynier zootechniki, uzyskany w 1987 r. Dysertacja doktorska w 1997 r., w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie doktor nauk humanistycznych w zakresie archeologii. Tytuł doktora habilitowanego uzyskany w 2004 r., w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, nauki humanistyczne w zakresie archeologii, specjalność archeozoologia. W latach 1982-1995 zatrudniony w Akademii Rolniczej w Poznaniu, Wydział Zootechniczny, w latach 1995-2006 w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, od 1997 Oddział Poznań. Od 2006r. zatrudniony w Instytucie Archeologii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu prof.  Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika, kierownik Pracowni Rekonstrukcji Środowiska Przyrodniczego, od 2009 r. wicedyrektor Instytutu.

Dr Łukasz Pospieszny - analizy stabilnych izotopów, oraz opracowanie wyników analiz.

Archeolog, specjalizuje się w badaniach europejskich społeczeństw ze schyłku neolitu i wczesnej epoki brązu (z wykorzystaniem metod izotopowych) oraz w geofizyce archeologicznej. Studia magisterskie w latach 2002-2007 w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zmieniona wersja pracy magisterskiej została opublikowana w 2009 r. pt. „Zwyczaje pogrzebowe społeczności kultury ceramiki sznurowej w Wielkopolsce i na Kujawach” w ramach serii „Studia i materiały do dziejów Kujaw – Niżu Polski”. W latach 2007-2012 doktorant w IP UAM i wykładowca w studium podyplomowym „Ochrona i Zarządzanie Dziedzictwem Archeologicznym” IP UAM. Stypendysta Instytutu Szwedzkiego w Sztokholmie i Muzeum Narodowego w Kopenhadze. W czerwcu 2012 roku obronił pracę doktorską pt. „Praktyki ceremonialne w III tys. przed Chr. na Niżu w międzyrzeczu Odry i Wisły”.  Od września 2012 r. do sierpnia 2013 r. odbywał staż podoktorski na Uniwersytecie w Goeteborgu, w ramach projektu „Travels, transmissions and transformations in the 3rd and 2nd millennium BC in northern Europe: the rise of Bronze Age societies”, finansowanego ze środków ERC Advanced Grant (Principal Investigator: prof. Kristian Kristiansen, GU). Od listopada 2013 r. zatrudniony Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Dr hab.  Marcin Biborski - autor analiz metaloznawczych, wraz z interpretacją wyników.

Ukończył studia archeologiczne w Instytucie Archeologii UJ w 1973. W latach 1973 1982. Był pracownikiem naukowym Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Od roku 1983 pracownik Instytutu Archeologii UJ. Od wielu lat prowadzi on badania w zakresie konserwacji zabytków i archeometalurgii w istniejącym przy Zakładzie Archeologii Epoki Żelaza IA UJ specjalistycznym laboratorium, bogato wyposażonym w aparaturę, umożliwiającą zarówno konserwację różnorodnych materiałów zabytkowych, jak i prowadzenie studiów nad starożytnymi technologiami produkcji wyrobów metalowych, głównie żelaznych. Specjalizuje się w problematyce młodszego okresu przedrzymskiego oraz okresu rzymskiego i wczesnej fazy wędrówek ludów na terenie europejskiego Barbaricum, w tym głównie kwestiami związanymi z uzbrojeniem.

Dr Lubomira Tyszler - autorka analizy ceramiki terra sigillata.

Archeolog specjalizujący się w badaniach ceramiki terra sigillata. Praca doktorska pt. "Ceramika terra sigillata w kulturze przeworskiej (opublikowana w poszerzonej wersji obejmującej obszar Polski, Acta Archaeologica Lodziensia, t. 43, 44). Autorka około 50 prac, w tym dwóch książek. Zatrudniona w Katedrze Archeologii Historycznej IAUŁ.

Ekipa badawcza (alfabetycznie)

Prof. dr hab. Zdzisław Bełka -  Zakład Biogeografii i Paleoekologii UAM; Kierownik Poznańskiego Laboratorium Izotopowego - analizy strontu

Prof. dr hab. Inż. Tomasz Goslar - Kierownik Poznańskiego Laboratorium Radiowęglowego - analizy radiowęglowe węgli drzewnych i kości ludzkich

Dr. Maciej Jórdeczka - Instytut Archeologii i Etnologii PAN, archeolog specjalista w zakresie kamieniarstwa społeczności pradziejowych w Polsce

Dr Anna Juras - Adiunkt w Zakładzie Biologii Ewolucyjnej Człowieka Instytutu Antropologii Wydziału Biologii UAM - analiz aDNA.

Dr. Sławomir Pietrzak - Autor wielu analiz i publikacji z zakresu stosowania i technologii wytwarzania dziegciu - analiza dziegciu na narzędziach kościanych

Dr Tomasz Stępnik - analizy paleobotaniczne

Kontakt

Mgr Adriana Romańska

Ul. Rubież 46
61-612 Poznań
Tel. (61) 827 97 76
email: aroman@amu.edu.pl