Międzynarodowa ekspedycja Wydzialu Prahistorii UAM JAMPOL 2010

W drugiej połowie III tysiącleci p.n.e. na rozległych obszarach południowo-wschodniej Europy, od Karpat po ujście Wołgi rozwijały się społeczności tzw. kultury grobów jamowych. Wspólnoty te zamieszkiwały obszar suchego stepu i lasostepu z dominującą roślinnością trawistą oraz niezwartą pokrywą leśną.

Specyficzne warunki środowiskowe tego obszaru nie sprzyjały rolnictwu,  które szansę rozwoju miało jedynie w dolinach większych rzek tego regionu. Podstawą gospodarki stepowej stała się hodowla, głównie bydła. Zwiększające się  pogłowie stad, zmuszało ludności do poszukiwania nowych, bardziej wydajnych  pastwisk, nierzadko znacznie oddalonych od stałych osiedli hodowców. Powstała sieć osadnicza oparta na systemie  krótkotrwale użytkowanych niewielkich osadach - obozowisk.

Ruchliwy tryb życia decydował także o ukształtowaniu się specyficznych form świadomości i religijności, w których punktem odniesienia nie był dom - miejsce zamieszkania, lecz grób - miejsce spoczynku przodków.

Grobowce, przykryte nasypem ziemnym kurhany, stanowiły punkt doskonale widoczny w krajobrazie stepowym, ułatwiający orientację w czasie wędrówek, jak też będący miejscem praktyk religijnych danej grupy terytorialnej - "klanu".

Eksploracja pochówku kultury jamowej.

W roku 2010 międzynarodowa ekspedycja Instytutu Prahistorii UAM działająca pod kierunkiem prof. Aleksandra Kośko oraz dr Sergieja Razumowa z Instytutu Archeologii Narodowej Akademii Nauk Ukrainy w Kijowie, miała możliwość wspólnego przeprowadzenia badań wykopaliskowych na kurhanie kultury jamowej, zlokalizowanym w pobliżu miejscowości Jampol na Dniestrem, na pograniczu ukraińsko - mołdowskim.

Pod nasypem kurhanu nr 1 w miejscowości Pidlisivka, zarejestrowano  obiekty związanych z jego "założycielami". Pochowane osoby, z charakterystycznie podkurczonymi nogami, złożone były w jamach o zarysie prostokątnym. Zmarli, bardzo ubogo wyposażeni w rzeczy doczesne (wyeksplorowano jedno naczynie oraz narzędzia krzemienne), spoczywali na matach wykonanych z plecionki, której ślady nadal są czytelne. Podczas badań mikroskopowych pobranych próbek, udało się rozpoznać negatywy mat, plecionki oraz ślady ubioru (być może całunu). Rytuał pogrzebowy związany też był z posypywaniem ciała zmarłego ochrą, która występuje w części pochówków w znacznej ilości. Cechą charakterystyczną dla omawianej kultury jest też wykorzystanie w architekturze grobowca konstrukcji drewnianych , często w postaci belek przykrywających jamę grobową.

Pochówek kultury jamowej. Widoczny prostokątny zarys jamy grobowej oraz ślady konstrukcji drewnianej. Rysował S. Razumow.

O dużej złożoności rytuału pogrzebowego świadczą też obiekty ofiarnicze (truizmy) - nieduże skupiska kości zwierzęcych, otoczone kamieniami, lekko zagłębione w nasyp kurhanu, skupione na jego obrzeżach.

Przeprowadzone badania już we wstępnej fazie analizy wskazują na bardzo długotrwałe przeznaczenia sakralne badanego obiektu. W okresach późniejszych  w istniejący nasyp kurhanu wkopano jeszcze wiele pochówków, najmłodszy można datować na lata 1000 n.e.

Dniestr

Podczas badań pozyskano serię próbek z wypełnisk obiektów grobowych oraz nasypu kurhanu, będących podstawą do dalszych badań paleoekologicznych i biokulturowych. Otrzymane dane pozwolą przybliżyć charakterystykę społeczności nomadów wschodnioeuropejskich, utożsamianych z hipotetycznymi Indoeuropejczykami - w fazie Ich "drugiej migracji" na obszar Europy Zachodniej.

Pochówek kultury jamowej. Widoczne ślady ochry.