Sezon 2013

Wyniki weryfikacyjnych badań powierzchniowych przeprowadzonych w roku 2013

Badania weryfikacyjno-powierzchniowe prowadzone były wiosną 2013 roku. Warunki dostępności i wykrywalności nie zmieniły się w istotny sposób w stosunku do roku 2012. Oczywiście dotyczy to głównie kwestii związanych z urbanizacją terenów podmiejskich i peryferii miasta.

Północna część Poznania i okolic

OBSZAR 51-28

Badania na tym obszarze skoncentrowane były na północno-zachodniej i wschodniej części arkusza na powierzchni około 6 km2.

Do weryfikacyjnych badań powierzchniowych wybrano takie fragmenty obszaru 51-28, które albo nie dostarczyły wcześniej informacji o stanowiskach (weryfikacja czy rzeczywiście ich tam nie było)oraz takich, które wydawały się być szczególnie zagrożone rozwojem budownictwa mieszkaniowego.  

W wyniku przeprowadzonych badań weryfikacyjnych na fragmentach obszaru pozytywnie zweryfikowano 9 stanowisk (19 faktów osadniczych) oraz odkryto 8 nowych stanowisk (13 faktów osadniczych). Ogólna analiza pozyskanego materiału archeologicznego na nowych stanowiskach wskazuje, że wystąpił tylko materiał od późnych faz wczesnego średniowiecza po nowożytność (mało liczny).

Nowe stanowiska zasadniczo nie zmieniły mapy osadnictwa na obszarze 51-27, natomiast wzbogaciły o nowe stanowiska i doprowadziły do zagęszczenia wcześniej obserwowanych skupisk. Uwagę zwracają jedynie dość bogate stanowiska nowożytne w okolicy Kicina (z pozostałościami kafli).

Południowe okolice Poznania

OBSZAR 56-26

W roku 2013 badania skoncentrowane były w trzech strefach arkusza na powierzchni około 11,3 km2.

W wyniku przeprowadzonych badań weryfikacyjno-uzupełniających na fragmentach obszaru pozytywnie zweryfikowano 21 stanowisk (49 faktów osadniczych) oraz odkryto 24 nowe stanowiska (49 faktów osadniczych). Ogólna analiza pozyskanego materiału archeologicznego na nowych stanowiskach wskazuje, że wystąpił głównie materiał od późnych faz wczesnego średniowiecza po nowożytność (mało liczny), ale sporadycznie zarejestrowano także materiały od neolitu (kultura amfor kulistych) po okres wpływów rzymskich.

OBSZAR 56-27

W roku 2013 badania skoncentrowane były wyłącznie w północno-wschodniej części arkusza na powierzchni około 3,5 km2.

W wyniku przeprowadzonych badań weryfikacyjno-uzupełniających na fragmentach obszaru pozytywnie zweryfikowano 4 stanowiska (7 faktów osadniczych) oraz nie odkryto żadnego nowego stanowiska. Ogólna analiza pozyskanego materiału archeologicznego na nowych stanowiskach wskazuje, że wystąpił głównie materiał nowożytny (mało liczny).

Wyniki rekonesansu lotniczego przeprowadzonego w 2013 roku

Celem rekonesansu było wykonanie dokumentacji fotolotniczej stanowisk archeologicznych i, w miarę możliwości, identyfikacja wyróżników roślinnych pozwalających na rozpoznanie stanu zachowania i struktury przestrzennej tych stanowisk.

W roku 2013 na wybranych obszarach przeprowadzono cztery loty rekonesansowe. W trakcie tych lotów wykonano 413 zdjęć. Ze względu na ograniczenia wynikające z obecności lotniska Ławica, lotniska wojskowego w Krzesinach, aeroklubu w Kobylnicy, poligonu w Biedrusku oraz Wielkopolskiego Parku Narodowego rekonesans nie mógł być równomiernie przeprowadzony (Ryc. 1-4).

Ryc. 1. Trasy lotów wykonanych w trakcie rekonesansu lotniczego w 2013 roku na obszarach 51-27 i 51-28 (7.07.2013 – linia brązowa i 27.07.2013 – linia czerwona)
Ryc. 2. Trasy lotów i lokalizacje zdjęć wykonanych w trakcie rekonesansu lotniczego w 2013 roku na obszarach 56-26 i 56-27 (6.07.2013 – linia granatowa i 19.07.2013 – linia różowa)
Ryc. 3. Lokalizacje zdjęć wykonanych w trakcie rekonesansu lotniczego w 2013 roku na obszarach 51-27 i 51-28 (7.07.2013 – żółte kropki i 27.07.2013 – różowe kropki)
Ryc. 4. Lokalizacje zdjęć wykonanych w trakcie rekonesansu lotniczego w 2013 roku na obszarach 56-26 i 56-27 (6.07.2013 – zielone kropki i 19.07.2013 – fioletowe kropki)

O ile wyniki rekonesansu w 2012 roku nie mogły być uznane z różnych powodów za spektakularne, to rok 2013 był jeszcze gorszy. Głównym czynnikiem niesprzyjającym pojawianiu się wyróżników roślinnych była pogoda.  W 2013 roku w okolicach Poznania nie pojawiły się warunki stresu wilgotnościowego, a tym samym możliwość zaobserwowania wyróżników roślinnych okazała się być minimalna.

Przykładem jak istotny jest wpływ warunków wilgotnościowych na pojawianie się wyróżników roślinnych może być stanowisko 20 w Krosinku, gm. Mosina (56-26/44), które w latach wcześniejszych regularnie było fotografowane, gdyż wyróżniki roślinne dobrze pokazywały znajdujące się tam obiekty archeologiczne (Ryc. 5).

Ryc. 5. Porównanie obrazu wyróżników roślinnych na stan. 20 w Krosinku, gm. Mosina w 2009 i 2013 roku

Dodatkowym czynnikiem wpływającym negatywnie na możliwość zaobserwowania wyróżników roślinnych były intensywne opady połączone z wichurami w maju i czerwcu. Doprowadziły one do powalenia wielu zbóż (i rzepaku) co całkowicie uniemożliwiło obserwację nawet tylko potencjalnych wyróżników roślinnych (Ryc. 6, 7).

Ryc. 6. Rogalinek, gm. Mosina. Przykład całkowicie powalonego żyta – w takich warunkach nie da się obserwować wyróżników roślinnych nawet gdyby były (6.07.2013)
Ryc. 7. Stan uprawy na stanowisku 53 w Morasku (51-27/62), na którym w 2012 roku przeprowadzono badania geofizyczne

Tegoroczny rekonesans lotniczy od początku nie rokował dobrze i jego wyniki nie mogą zostać potraktowane jako pozytywne. W kontekście liczby stanowisk archeologicznych rejestrowanych w trakcie badań powierzchniowych, możliwości ich obserwacji z powietrza nie były wyjątkowo skromne. Były to wyłącznie rozporoszone jamy i to na tyle słabo widoczne, że trudno o jednoznaczne interpretacje. Sytuację taką można zilustrować przykładami (ryc. 8-12).

Ryc. 8. Skupisko wyróżników roślinnych wskazujących na obecność jam na znanym stanowisku archeologicznym
Ryc. 9. Bardzo enigmatyczne wyróżniki roślinne – być może wskazują na obecność stanowiska archeologicznego
Ryc. 10. Bardzo enigmatyczne wyróżniki roślinne zarejestrowane na znanym stanowisku archeologicznym
Ryc. 11. Wyróżniki roślinne w miejscu, gdzie dotąd nie zostało rozpoznane stanowisko archeologiczne. Ale czy wskazują na obecność obiektów?
Ryc. 12. Względnie wyraźne i dość jednoznaczne wyróżniki roślinne – tu powinno być stanowisko archeologiczne

Przy okazji poszukiwań stanowisk archeologicznych wykonano dokumentację fotolotniczą obiektów, które zwyczajowo nie są traktowane jako pozostałości archeologiczne (niesłusznie). Przykładem może być zespół pałacowo-parkowy w Będlewie (Ryc. 13) czy ślady transzei (Ryc. 14).

Ryc. 13. Zespół pałacowo-parkowy w Będlewie (56-26)
Ryc. 14. Dymaczewo Stare (56-26) – wyraźny ślad transzei

Zasadniczo wynik rekonesansu można potraktować prawie jako negatywny. Może to utrwalać przekonanie o nieprzydatności zdjęć lotniczych w badaniach stanowisk archeologicznych. Z perspektywy archeologii lotniczej taki wynik nie jest wcale zaskakujący. Obiekty archeologiczne nie ujawniają się „na zamówienie” archeologów. Cały splot czynników ma wpływ na możliwość ich dostrzeżenia. Warunki pogodowe dla prowadzenia rekonesansu lotniczego w 2013 roku (też w 2012 roku) były wyjątkowo niesprzyjające. W tym kontekście ważne jest, że i tak udało się zidentyfikować stanowiska, które wcześniej nie były znane. Rozbieżności pomiędzy wynikami badań powierzchniowych i rekonesansu lotniczego wskazują na potrzebę kontynuacji tego rodzaju rozpoznania archeologicznego.