KALISKA
Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu

Wykonawca
Uniwersytet im. A. Mickiewicza, realizacja na Wydziale Archeologii UAM
koordynator projektu: prof. dr hab. Maciej Kaczmarek
główni wykonawcy: dr Grzegorz Szczurek, mgr Agnieszka Krzysiak (Muzeum w Lęborku)

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych.
Umowa Nr 2840/20/FPK/NID (jako „Miastko. Skarb wyrobów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu Wschodnim”).

Celem zadania była konserwacja, dokumentacja oraz kompleksowe interdyscyplinarne  naukowe opracowanie i upowszechnienie w postaci monografii, opublikowanej w polsko-angielskiej wersji językowej, wszystkich zabytków metalowych i organicznych wchodzących w skład najbogatszego skarbu z epoki brązu, jaki odkryto dotąd na Pomorzu. Przystępując do realizacji zadania sądzono, iż skarb, podjęty z ziemi przez amatorów-poszukiwaczy posługujących się detektorami metali, został pierwotnie zdeponowany w obrębie bądź okolicach Miastka, pow. bytowski, woj. pomorskie. Gruntowne badania przeprowadzone podczas realizacji niniejszego zadania, wykonane z pomocą Prokuratury Krajowej i Komendy Powiatowej Policji w Szczecinku oraz dzięki życzliwości Sądu Rejonowego w Miastku, pozwoliły na ustalenie faktycznego miejsca ukrycia skarbu — w obrębie wsi Kaliska pod Białym Borem, pow. szczecinecki, woj. zachodniopomorskie (ryc. 1, 2).

Przedmiotem opracowania były łącznie 144 artefakty, w tym: 121 brązowych, 23 organiczne (15 fragmentów skóry i 8 fragmentów drewna), znajdujące się obecnie w zbiorach Muzeum w Lęborku (ryc. 2–7).

Konserwacja 121 zabytków metalowych, wraz zabezpieczeniem próbek znajdujących się na nich pozostałości organicznych (dziegieć), została wykonana przez mgr. Jarosława Strobina, uznanego konserwatora zabytków.

W ramach prac badawczych wykonano specjalistyczne analizy metaloznawcze (oznaczenie składu chemicznego stopów, opisu struktury metalograficznej) wszystkich zabytków wchodzących w skład skarbu z Kalisk. Zostały one przeprowadzone na Wydziale Chemii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu przez zespół: prof. dr hab. Przemysław Niedzielski i mgr Łukasz Kowalski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu). Otrzymane rezultaty badań znacząco poszerzyły spectrum informacji źródłowych o otrzymywanych u schyłku epoki brązu rodzajach stopów miedzi, ponadto dostarczyły obserwacji na temat technologii wykonywania przedmiotów metalowych na Pomorzu, co stanowi istotny aspekt rozważań w kontekście powiązań tego regionu z nordyjskim ośrodkiem metalurgicznym.
Badania zachowanych w kaliskim zespole resztek skór, przeprowadzone przez dr. hab. Tomasza Sawoszczuka, kierownika Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, pozwoliły na uzyskanie pierwszych w skali ziem polskich danych o przedmiotach organicznych ujawnionych w skarbie z epoki brązu. Ich uzupełnieniem są oznaczenia dendrologiczne zachowanych fragmentów drewna trzmieliny, wykonane przez dr. Tomasza Stępnika z Pracowni Archeologicznej UNI ART w Poznaniu (ryc. 8). Przeprowadzono także badania specjalistyczne dziegciu pokrywającego ozdoby z brązu (dr Sławomir Pietrzak, Archeo-Lab w Śrem).

Inwentarz skarbu z Kalisk w zestawieniu z licznymi i relatywnie bogato wyposażonymi późnobrązowymi skarbami z Pomorza prezentuje się jako zespół o nadzwyczajnym charakterze. Brak elementów ewidentnie archaicznych, a zarazem wysoka jednorodność chronologiczna wszystkich przedmiotów o walorach datujących, pozwoliły w rezultacie analizy typologicznej w sposób nie budzący zastrzeżeń sytuować kaliski skarb w drugiej połowie V EB, korelowanej z HaB3. Z tak nakreśloną chronologią względną dobrze korespondują uzyskane z zabytków organicznych oznaczenia radiowęglowe, dające podstawy do datowania tego zespołu w przedziale 790 – 740 p.n.e.
Wyniki prac nad skarbem z Kalisk zostały opublikowane w monografii wydanej w 6. tomie serii Hyperborea.