SEZON 2010

RAPORT NR 2 (20 MAJA - 3 CZERWCA)

Badania grobów z okresu ceramiki chaburskiej (ok. 1800-1700 p.n.e.)

Nekropola północna (Fot.). Sześć grobów z okresu ceramiki chaburskiej zostało zidentyfikowanych między grobowcem komorowym G1/35/61 a G2/35/61, potwierdzając ostatecznie wcześniejsze przypuszczenie, że wokół grobów komorowych zlokalizowano inne groby. Trzy z nich (G3-5) zostały już przebadane, kolejne dwa (G6 i G7) będą badane w przyszłym tygodniu, natomiast G8, zlokalizowany niemal całkiem poza wykopem nie będzie eksplorowany.

Grób G3/35/60 zawierał stosunkowo słabo zachowany szkielet dziecka w wieku 2-3 lat. Ułożono je w pozycji kucznej w dużym naczyniu zasobowym, w głową zwróconą na wschód i twarzą ku północy. Zmarłemu towarzyszyły dwa miniaturowe dzbanki dekorowane malowanymi pasami oraz 11 paciorków w kamienia. Naczynie ułożono na boku na dnie prostokątnego szybu, a  otwór wylewu zamknięto pojedynczą cegłą.

Znacznie bogatszy w znaleziska był grób G4/35/60 (Fot.). Prostokątny szyb tego grobu została zauważona tuż poniżej poziomu pomieszczenia chaburskiego (Loc 9). Na dnie jamy wzniesiono mur z trzech poziomów cegieł w kształcie litery U. Do tak uformowanej komory złożono ciało dziecka w wieku ok. 6-8 lat. Na obu jego przedramionach znaleziono bransolety z brązu, w okolicy szyi pierścień z muszli i trzy paciorki. Przy jednej z rąk spoczywał miniaturowy, malowany dzbanek chaburski, zaś przy nogach ułożono drugi, znacznie większy. Po dokonaniu pochówku komorę przykryto stropem z 7 cegieł ułożonych "w karo" a znajdujące się na zachodzie wejście zablokowano dwiema pionowymi cegłami. Dziecko spoczywało w pozycji embrionalnej z głową zwróconą na wschód, a twarzą ku północy.

Grób G5/35/60 przypominał grób G3. Do pochówku wykorzystano uszkodzone naczynie zasobowe, które umieszczono w niszy wyciętej w południowo-wschodniej ścianie kolistego szybu o średnicy ok. 0,9 m. Wystawało ono jednak częściowo do szybu. Wylew, skierowany do wnętrza niszy zamknięty był pionową cegłą, zaś uszkodzone dno dwiema ukośnie ustawionymi cegłami. W naczyniu odkryto stosunkowo dobrze zachowany szkielet dziecka w wieku ok. 2 lat, ułożony w pozycji kucznej z głową na wschód i twarzą zwróconą ku północy. Zmarłemu towarzyszył tylko jeden paciorek z ciemnego kamienia.

Grób G6 należy do typu pierwszy raz napotkanego na Tell Arbid: jego sklepienie tworzą trzy równoległe rzędy cegieł ułożonych "w karo". Tego typu sklepienie znane jest z pobliskiego stanowiska Tell Chagar Bazar. Grób G7 zidentyfikowano w postaci zarysu okrągłej jamy o średnicy ok. 1,1 m, w której wypełnisku wystąpiły rozproszone kości ludzkie - w tym kość udowa dorosłej osoby. Przed zakończeniem badań trudno powiedzieć coś więcej o tym grobie.

Grób G1/37/63. Zakończono badania w komorze grobowej dużego grobu ze sklepieniem "w karo", którego konstrukcję opisałem w poprzednim raporcie. W jego prostokątnej komorze, o wewnętrznych wymiarach 1,65 x 0,75 m znaleziono szczątki co najmniej 3 (prawdopodobnie 4) osób dorosłych. Kości były źle zachowane, i leżały w sposób nieuporządkowany na całej podłodze grobu. Można jednak zidentyfikować przynajmniej część szkieletu należącego do ostatniej pochowanej osoby. Prawdopodobnie ułożono go w pozycji kucznej wzdłuż południowej ściany komory, z głową na zachód i twarzą zwróconą na północ. Pod żebrami tego szkieletu znaleziono długą na 21 cm szpilę z brązu z główką w kształcie gwoździa, która musiała spinać szatę zmarłego. W rumowisku kości znaleziono dwie dalsze szpile o podobnej wielkości i kształcie, a także głowicę włóczni o długości ok. 13 cm i 4 paciorki z kamienia. W południowo-wschodnim narożniku komory ustawiono dwa naczynia ceramiki chaburskiej. Grób G1/37/63 okazał się najbogatszym jak dotąd grobowcem o sklepieniu "w karo" na Tell Arbid. Liczbę odnalezionych szpil należy co prawda wiązać z liczbą pochowanych osób, ale obecność broni w grobie jest wyjątkiem; jak dotąd na Tell Arbid uzbrojenie odkrywano wyłącznie w niektórych grobach komorowych.

Badania pod domem House I z okresu ceramiki chaburskiej

Głównym celem prac prowadzonych w kwadracie 36/61 i we wschodniej części 36/62 było odsłonięcie pozostałości postakadyjskich pod poziomami użytkowymi związanymi z tym ostatnim domem. Rozebrano większość jego ścian, ale pod nimi napotkano pozostałości wcześniejszych konstrukcji z okresu ceramiki chaburskiej. Pod Locusem 1/36/61 napotkano na ściany tworzące prostokątne pomieszczenie i związane z nim podłogi. Wydaje się jednak, że była to izolowana konstrukcja, gdyż w centralnej części kw. 36/62 nie napotkano na żadne konstrukcje; dopiero w południowo-wschodniej części odsłonięto dwa pomieszczenia należące do domu House III. Nie ulega teraz wątpliwości, że dom House III nie był wybudowany na niższym tarasie, jak wydawało się uprzednio, ale na poziomie odpowiadającym aktualnej powierzchni stanowiska. Potwierdzeniem tej sytuacji jest północna ściana Locusu 30, która na wschodnim i zachodnim krańcu posadowiona jest na tym samym poziomie, ale wyraźnie niższym niż ściany domu House I, ale w części centralnej, nad głęboką jamą z okresu wczesno-chaburskiego, gdzie grunt zapadł się, użyto kilku więcej warstw cegieł by wyrównać tę różnicę poziomów. Dopiero później, na zbitej warstwie gliniastej ziemi, która osadziła się na północ od wspomnianego muru, wzniesiono ściany należące do domu House I.

Badania w warstwach postakadyjskich

Prace w warstwach postakadyjskich prowadzono w kwadratach 36/60, 37/60, 37/62, 37/63, 38/61 i 38/62.
Sondaże założone na terenie "Main Building" pozwoliły na dokonanie dwóch bardzo ważnych  ustaleń. Po pierwsze, stwierdzono, że podłoga głównego pomieszczenia (Locus 13) była wyłożona posadzką z suszonej cegły, którą następnie pokryto warstwą czerwonawego tynku glinianego. Ten fakt, a także inne zaobserwowane cechy architektoniczne tego pomieszczenia jak kamienny próg z dużym kamiennym jarzmem drzwiowym, para wewnętrznych przypór w pomieszczeniu wskazują, że musiało one pełnić rolę wyjątkową w skali całej budowli. Drugim ważnym osiągnięciem było stwierdzenie istnienia niższej warstwy bruku kamiennego na dziedzińcu (Locus 9), ok. 20 cm poniżej poziomu bruku odsłoniętego w 2008 roku. Z wyższym poziomem dziedzińca związany jest przemyślany i rozbudowany system ewakuacji wody. Składał się na niego otwarty kanał, o brzegach wyłożonych skorupami ceramicznymi i niedużymi kamieniami, biegnący przez całą zachodnią część dziedzińca. Jego początek stanowiła ceramiczna rura o średnicy ok. 22 cm i długości ponad 0,65 m, która poprowadzona była w poprzek ściany stanowiącej zachodnią granicę Locusu 9 i służyła jako przepust odprowadzający wodę z wyżej położonego terenu w kwadracie 38/61. Fragment podobnej rury znaleziony został pod progiem drzwi otwierających się we wschodniej ścianie dziedzińca, zatem w kierunku odpowiadającym naturalnemu ukształtowaniu terenu.

Prace w budowli "Extension 1" polegały przede wszystkim na eksploracji grobów. G7 okazał się rozległym grobem jamowym zawierającym leżące bez zachowania porządku anatomicznego kości osoby dorosłej. Brak darów grobowych nie pozwala datować precyzyjnie tego grobu. Odczyszczono też w całości szyb i niewielką, nieeksplorowaną część komory grobowej grobu G10. W jego szybie napotkano na pochówek dziecięcy bez wyposażenia, a także na małą pieczęć cylindryczną z frytu. Jej dekoracja, pokazująca schematyczne przedstawienia ludzi i zwierząt należy do lokalnej tradycji ED III i jest, być może, inspirowana pieczęciami w typie Brak Style.

W zachodniej części sektora udało się odsłonić kilka dalszych pomieszczeń wchodzących w skład budowli "Extension 2". Locus 39, z wielkim tannurem w środku, został całkowicie odczyszczony. Niestety, ceramika znaleziona w jego sąsiedztwie, wbrew oczekiwaniom, pochodzi z kilku niekompletnych naczyń, w konsekwencji żadne z nich nie może być zrekonstruowane w całości. Pod podłogami związanymi z Locusem 39 odsłonięto szczyt murów należących do warstwy akadyjskiej (wcześniejszej), zatem w tym rejonie osiągnięto, bez wątpienia, spąg warstwy postakadyjskiej. Dwa mniejsze pomieszczenia odsłonięta na północ od Locusu 33 wyposażone są w dobrze utrzymane podłogi, ale brak instalacji na podłogach nie pozwala zidentyfikować ich przeznaczenia.

RAPORT NR 1 (8 - 20 MAJA)

Badania zespołu archeologów z UAM w Sektorze P Tell Arbid rozpoczęły się 8 maja.

Pierwszym etapem prac było usunięcie szeregu zadokumentowanych w ubiegłym roku świadków między kwadratami, w których prowadzone były badania. Celem tych działań było przede wszystkim uplastycznienie odsłanianych budowli, tak by można było uzupełnić ich plany i wykonać dokumentację fotograficzną. W dalszej kolejności prowadzono rozbiórkę pozostałości po zabudowie z okresu ceramiki chaburskiej w celu dotarcia na maksymalnej przestrzeni do pozostałości postakadyjskich.

Rozbiórka świadków

Do rozebrania przeznaczone zostały świadki między kwadratami 38/61-37/61, 37/61-37/62 i 37/62.

Praca związana z ich rozbiórką została spowolniona z powodu konieczności eksploracji szeregu grobów. Cześć z nich została wcześniej zidentyfikowana w świadkach bądź w planie, a niekiedy częściowo wyeksplorowana. Taki los spotkał na przykład grób G4/37/62, w którego północnej części, przebadanej w 2008 roku, odsłonięto częściowo szkielet. W tym roku okryto większą część komory i stwierdzono, że prócz znanego już szkieletu, należącego do osoby dorosłej, w grobie złożono jeszcze dwie osoby dorosłe i troje dzieci. Przy głowie jednego z nich zdeponowano pięć miniaturowych naczyń, prócz tego znaleziono jeszcze osiem paciorków z agatu, karneolu i fajansu. Kilka metrów na zachód natrafiono na kolejny grób z okresu ceramiki chaburskiej: G14/38/61. Złożono w nim dwoje dzieci, którym towarzyszyło jedno malowane naczynie i również kilka paciorków. Wreszcie, jeszcze dalej na zachód przebadano północną cześć komory grobu G1/38/61. Mimo stosunkowo dobrze zachowanych ścian na jego podłodze znaleziono tylko kilka odłamków kości. W świadku dzielącym kwadraty 36/62 i 37/62 odkryto kolejny grób z epoki chaburskiej (G9/37/62). W okrągłej jamie zdeponowano ciało dziecka, któremu towarzyszył dzban, pierścionek z cyny lub ołowiu i 26 paciorków.
Ciekawe rezultaty dała też eksploracja świadka między kwadratami 37/61 a 37/62, który niemal w całości przecinał "Main Building" z okresu postakadyjskiego. Odsłonięto dobrze zachowane, tynkowane fragmenty ścian należących do zachodniej i północnej ściany Locusu 13 (głównej sali budynku), zaś na podłodze zidentyfikowano niewielki piecyk. W narożniku pomieszczenia magazynowego (Locus 24) odkryto nienaruszony dzban zasobowy o wysokości ok. 85 cm. W jego wnętrzu nie znaleziono żadnych pozostałości, natomiast na jego ramieniu wyciśnięto obok siebie trzy znaki w formie półksiężyca. Wreszcie z ostatnim z odsłanianych pomieszczeń, aneksie przytykającym do brukowanego dziedzińca (Locus 9) odkryto piec chlebowy. Przy okazji niejako odsłonięto od zewnątrz zachodnią część grobowca komorowego G7 z okresu ceramiki chaburskiej. W tej części zachowało się całkowicie sklepienie beczkowe, które w części wschodniej uległo zniszczeniu.

Rozbiórka budowli z okresu ceramiki chaburskiej

Konstrukcje chaburskie usuwano w dwóch kwadratach. W 37/60 rozebrano dwa fragmenty równoległych fundamentów wykonanych w technice pisé. Bezpośrednio pod nimi odsłonięto zarys małego, prostokątnego pomieszczenia postakadyjskiego (Locus 39), w którego północno-zachodnim narożniku wzniesiono duży piec chlebowy. Podłoga wokół niego usłana była fragmentami ceramiki; wydaje się że należą one do 2-3 naczyń, które będzie można w całości zrekonstruować.

Znacznie większy zakres miały prace w południowej części kwadratu 36/61 i w kwadracie 36/62. Zlokalizowany tam House I został wzniesiony bez fundamentów w technice pisé. Pod jego murami napotkano jednak pozostałości po wcześniejszej fazie zabudowy chaburskiej. Ten starszy kształt House I nawiązuje do planu innych domów z dzielnicy chaburskiej na Tell Arbid (House II, V i najprawdopodobniej również IV) a także do planów domów znanych z trenów położonych w rejonie środkowego biegu Eufratu (np. na Tell Munbaqa).

Badania w kwadratach 35/60 i 37/63

W położonych na przeciwległych skrajach sektora P kwadratach 35/60 i 37/63 odkryto kolejne groby z okresu chaburskiego. W 35/60 kontynuowano prace między dwoma grobowcami komorowymi eksplorowanymi w zeszłym roku. Prócz pozostałości zabudowy odsłoniętych bezpośrednio pod powierzchnią, natrafiono na szereg jam, z których jedna zawierała dziecięcy grób naczyniowy (G3/35/60). Prawdopodobnie, dwie kolejne jamy (Loci 4 i 11) są również wkopami grobowymi.

W kwadracie 37/63 usunięto źle zachowane pozostałości zabudowy z okresu chaburskiego, odsłonięte w 2008 roku. Poniżej fundamentów, zamiast śladów zabudowy postakadyjskiej odsłonięto wyraźny zarys dużej jamy (ok. 2,7 x 1,8 m) o orientacji odpowiadającej innym grobom z okresu chaburskiego. I rzeczywiście, na głębokości ok. 60 cm poniżej szczytu wkopu natknięto się najpierw na mur oddzielający szyb od położonej na zachodzie komory grobowej. Ten układ znany był z przebadanych wcześniej grobów komorowych ale, ku ogromnemu zaskoczeniu, okazało się że badany grób należy do grobów z zamknięciem "w karo". Dzięki niezwykle dobremu stanowi zachowania grobu udało się zrozumieć jego konstrukcję i objaśnić funkcjonowanie grobów tego rodzaju. Zazwyczaj odkrywano tylko zarys muru tworzącego skrzynkę, oraz rząd pionowych cegieł, ułożonych na rogu bądź na boku, spoczywających niemal bezpośrednio na pozostałościach szkieletu. W tym wypadku zachowały się elementy konstrukcyjne, na których opierały się cegły ułożone "w karo". Składały się na nie ukośne cegły, wsparte na murze tworzącym właściwą ścianę komory i podpierające z dwóch stron cegły ułożone "w karo", tworząc w ten sposób strop komory. Dzięki temu była ona dostępna dla ewentualnych kolejnych pochówków, jak to stwierdzono w wypadku grobu G2/37/60. W obu grobach stwierdzono obecność przedsionka, w którym znaleziono pojedyncze naczynie ceramiki chaburskiej. Nie ma wątpliwości, że groby ze sklepieniem "w karo" stanowiły wariant grobów komorowych, mniejszy i prawdopodobnie mniej kosztowny ale chętnie stosowany przez mieszkańców Tell Arbid. Poza Tell Arbid, jak dotąd, na groby tego rodzaju nie natrafiono.

PLAN BADAŃ NA SEZON 2010

Prace w tym sezonie maja na celu całkowite odsłonięcie rozległej budowli z okresu postakadyjskiego, przebadanej częściowo w latach 2008-2009.
- usunięte zostaną szerokie na 1 m świadki między wykopami, co pozwoli uzupełnić plan budowli, który w wielu miejscach był rekonstruowany na podstawie odsłoniętych fragmentów murów.
- intensywne badania prowadzone będą w północnej część sektora. Odkopane tam w latach 90-tych domy w początku II tys. p.n.e. przykrywają mury wcześniejszych budowli - aby do nich  dotrzeć konieczne będzie usunięcie późniejszych ścian i związanych z nimi instalacji.
- w zachodniej części sektora planowane jest rozebranie murów związanych z ostatnią fazą zabudowy postakadyjskiej i wykonanie pod nimi sondaży w poszukiwaniu świadectw wcześniejszej użytkowania całego kompleksu.

Tegoroczne wykopaliska zaplanowane są na okres od 8 maja do 20 czerwca i stanowią ostatni sezon trzyletniego cyklu badań polowych. W lipcu i sierpniu b.r. zaplanowana jest kampania studyjna, której celem będzie pełne zadokumentowanie odkrytych konstrukcji i zabytków.

TELL ARBID Project Management 2010
TELL ARBID Project Team Responsibilities 2010