SEZON 2009

RAPORT NR 3 (6 - 20 LIPCA)

Cmentarzyska chaburskie

W trakcie dwóch ostatnich tygodni pracy misji trwała eksploracja dwóch grobowców komorowych: G1 w kwadracie 35/60 oraz G7 w kwadracie 37/62. Ten pierwszy został prawdopodobnie częściowo obrabowany. Na podłodze komory grobowej znaleziono kości należące do jednego, niekompletnego szkieletu. Jego dolna cześć leżała w układzie anatomicznym leżała w zachodniej części komory, we wschodniej natomiast znaleziono rozrzucone kości klatki piersiowej i ramion; czaszki nie znaleziono. W komorze były też trzy naczynia ceramiczne, oraz fragment (szpic) szpili z brązu.

Znacznie ciekawszy i bogatszy okazał się grób G7. Na dnie szybu, pod opisanymi wcześniej znaleziskami odkryto pochówek dziecięcy wyposażony w nietypowe naczynie, powstałe w wyniku sklejenia ze sobą dzbana i misy bez denka. Prócz tego znaleziono mały dzbanek i kilka paciorków. Prawdziwe skarby kryła jednak komora grobowca, która, w odróżnieniu od pozostałych grobów komorowych, nie została zbezczeszczona przez rabusiów. We wschodniej części, przy wejściu do komory znaleziono pozostałości szkieletu ułożonego w porządku anatomicznym. Zmarłemu/łej towarzyszyły dwa naczynia ceramiczne, szpila z brązu, trzy paciorki, oraz brązowa blaszka nałożona na jeden z palców - rodzaj starożytnego "tipsa". Pozostałą część komory zajmowała gruba na 20 do 30 cm warstwa przemieszanych kości ludzkich i zwierzęcych należących do osób wcześniej pochowanych w grobie. Na podstawie liczby czaszek i żuchw ich liczbę oceniono na 5 osobników dorosłych i jednego młodocianego. Praktyka spychania wcześniejszych szkieletów w głąb komory by zrobić miejsce na złożenie kolejnego zmarłego jest typowa dla całej Mezopotamii w środkowym okresie epoki brązu. Wśród kości odkryto kolejne dary grobowe: ozdobny toporek z brązu, ostrza trzech sztyletów z tego samego materiału, pincetkę, dwa okucia lasek bądź buław z brązowej blachy (z wciąż zachowanymi fragmentami drewna) oraz szereg mniejszych przedmiotów z brązu, prawdopodobnie naszytych pierwotnie na szaty. Wśród kości znaleziono sześć dalszych naczyń ceramicznych oraz ponad dwieście paciorków; niektóre z nich wykonano z półszlachetnych kamieni jak karneol, agat czy lazuryt. Grób G7 jest bez wątpienia najbogatszym grobowcem z okresu chaburskiego odkrytym dotąd na Tell Arbid.

Warstwa postakadyjska

"Rezydencja". W ostatnich dniach sezonu prace w obrębie "Rezydencji" koncentrowały się na ciągu pomieszczeń przytykających do brukowanego dziedzińca od wschodu. Obszar ten ucierpiał zarówno z powodu erozji powierzchni wzgórza jak i aktywności ludzkiej (groby jamowe z okresu chaburskiego). Udało się jednak ustalić, że we wschodniej ścianie dziedzińca znajdował się kolejny otwór drzwiowy, choć nie tak monumentalny jak główne wejście, prowadzące do Loc. 13. Prócz tego znaleziono mury działowe między pomieszczeniami północnego i wschodniego skrzydła budowli. Wszystko wskazuje na to, że w trakcie swego użytkowania "Rezydencja" przeszła znaczącą przebudowę, polegającą na powiększeniu Loc. 13 (pierwotnie kwadratowe pomieszczenie o boku długości ok. 5,1 m) kosztem pomieszczenia sąsiadującego z nim od wschodu. Pierwotny mur działowy został rozebrany i przykryty ostatnią fazą podłogi, na której postawiono nowy mur działowy.

"Extension". Sytuacja architektoniczna i stratygraficzna w części osady zwanej "Extension" okazała się być znacznie bardziej skomplikowana niż pierwotnie oczekiwano. Po pierwsze, nie ma wątpliwości, że składa się ona z kilku niezależnych od siebie konstrukcji, które oddzielone były najczęściej węższymi lub szerszymi przestrzeniami otwartymi. Okazało się też, że budynki wzniesione w tej części sektora były zastępowane nowymi konstrukcjami. Na większości przebadanej powierzchni mamy świadectwo istnienia dwóch warstw architektonicznych, a w niektórych miejscach nawet trzech (kwadrat 37/60: sekwencja pomieszczeń Locus 6, Locus 33 i Locus 35).

W kwadracie 38/61 znalezione zostały dwa dalsze groby postakadyjskie. Pierwszy z nich (G10) należał do osoby dorosłej. Był to prawdopodobnie grób szybowy z boczną niszą - ale z racji lokalizacji w świadku nie mógł on zostać przekopany w całości. Drugi (G12), krył szkielet dziecka, który wyposażono w dwie bransolety, pierścień i zawieszkę w kształcie półksiężyca, wszystkie z brązu, oraz trzy naczynia ceramiczne. Z warstwą postakadyjską wiąże się też obszerna jama zasobowa o dzwonowatym kształcie (Locus 17). Miała ona ok. 1,4 m średnicy przy wylocie, a ok. 2 m przy dnie i sięgała ok. 1,7 m poniżej postakadyjskiego poziomu użytkowego. Jej przeznaczenie nie jest jasne. Ostatecznie została wykorzystana na grób dziecięcy i zasypana ziemią i cegłami.

RAPORT NR 2 (21 MAJA - 4 LIPCA)

Cmentarzyska chaburskie 

Na północnym cmentarzysku badano dwa groby komorowe: G1 oraz odsłonięty częściowo w poprzednim sezonie G2. Oba groby mają bardzo podobną architekturę: składają się z prostokątnej komory o wymiarach ok. 2,5 x 2 m przykrytej sklepieniem beczkowym i zaopatrzonej w dwa "wejścia". W obu przypadkach to wschodnie było ślepe, natomiast właściwe wejście znajdowało się na zachodzie. Obsługiwał je pionowy szyb o głębokości ponad 2 m, pozwalający dostać się do komory grobowej i włożyć do niej, w miarę potrzeby, kolejne pochówki. Szyb zabezpieczono przed osypywaniem się ziemi przy pomocy muru wzniesionego nad fasadą wejściową do grobu. W obu przypadkach szyby grobowe zostały wyeksplorowane, ale nie zawierały żadnych znalezisk. Rozpoczęto czyszczenie komory w grobie G1.

Drugie cmentarzysko, w kwadratach 37/59-60, zostało przebadane do końca. Rozkopano dwa groby skrzynkowe przykryte pojedynczym szeregiem stojących pionowo cegieł (G4/37/59 i G5/37/59). Pierwszy z nich zawierał wyłącznie kości ludzkie złożone we wschodniej części komory bez zachowania porządku anatomicznego (prawdopodobnie był to pochówek wtórny). W drugim grobie (G5) również znaleziono jeden szkielet, ułożony głową na zachód, w zachodniej części komory. Prócz zmarłego w grobie złożono jedno naczynie ceramiczne, zestaw biżuterii składający się z pierścienia i długiej na 22 cm szpili z brązu, oraz ponad 100 paciorków.

Niespodziewanie trzecie cmentarzysko zostało zidentyfikowane w kwadracie 37/62 i w bezpośrednio do niego przytykającej części kwadratu 36/62. Zidentyfikowano na nim jeden grobowiec komorowy i szereg grobów naczyniowych, z których dwa (G1/37/62 i G2/37/62) zostały przebadane w 2008 roku.

Grobowiec komorowy został wkopany w podłogę pomieszczenia post-akadyjskiego. Przypomina on konstrukcją grobu ten z kwadratu 35/60 z tą różnicą, że szyb wejściowy znajdował się po jego wschodniej stronie. W szybie znaleziono dwa naczynia ceramiczne oraz dużą liczbę kości zwierzęcych, w tym leżący w porządku anatomicznym szkielet psa, prawdopodobnie należącego do jednej z pogrzebanych w grobowcu osób. Komora grobu jest w trakcie badania.
Przebadano także cztery dalsze groby należące do tego cmentarzyska: inhumacyjny G4/36/62, który zawierał jedno naczynie ceramiczne, w pozostałych, naczyniowych, znaleziono znacznie bogatsze dary grobowe. W G5/37/62 zdeponowano 3 naczynia, w G6/37/62 nie było ceramiki, ale zmarłego wyposażono w dwie miedziane bransolety i kilka paciorków. Wreszcie, w grobie G5/36/62 znaleziono najbogatszy, jak dotychczas, zestaw darów grobowych: 11 naczyń ceramicznych, 12 paciorków i przedmiot z brązu.

Warstwa post-akadyjska 

Badania pozostałości post-akadyjskich objęły wszystkie trzy elementy osady z tego okresu: "Residence", "Extension" i strefę aktywności gospodarczych.

Badania najstarszej i najbardziej imponującej budowli, nazwanej "Residence" prowadzono głównie w kwadratach 37/61 i 37/62. Ściany tego budynku były pokryte grubą warstwą tynku z czerwonawej gliny. W głównym pomieszczeniu (Locus 13/37/62) odczyszczono tę część posadzki, która uniknęła zniszczenia późniejszymi jamami. Przy wejściu, po wewnętrznej stronie osadzono jarzmo drzwiowe z białego kamienia. Na podłodze znaleziono kamienny moździerz, bazaltowe żarno siodłowe z rozcieraczem i liczne fragmenty ceramiki, w tym co najmniej dwa kompletne naczynia. Z jednego z bocznych pomieszczeń w kwadracie 37/61 pochodzi najciekawsze, jak dotąd, znalezisko: długi na 24 cm sierp z brązu, na którego ostrzu wyryto znak oznaczający w piśmie klinowym boga. Jego obecność wskazuje, że zabytek był własnością gospodarstwa świątynnego, nie pozwala natomiast identyfikować odkrywanej budowli jako świątyni.

Przebadane zostały pomieszczenia w części budowli zwanej "Extension". Prawdopodobnie były one wykorzystywane w celach mieszkalnych i do działań związanych z codziennymi aktywnościami, o czym świadczy obecność niewielkich instalacji jak piece, czy ławy ceglane. Ponieważ osiągnięto granicę budowli "Extension" na zachodzie, a ukształtowanie terenu nie pozwala oczekiwać, by konstrukcje post-akadyjskie przetrwały w południowej części sektora, podjęto próbę poszukiwania dalszej części badanej budowli na północy, pod pomieszczeniami należącymi do domów z okresu chaburskiego. I rzeczywiście, przynajmniej w południowej części kwadratów 36/61 i 36/62 znaleziono kontynuację ścian post-akadyjskich. Zostały one co prawda uszkodzone zarówno przez wkopy fundamentowe jak i jamy grobów, ale można się spodziewać, że w tej części sektora stan zachowania ścian budowli będzie podobny do tego jaki napotkaliśmy w kwadracie 37/61, to znaczy do wysokości ok. 1,75 m nad podłogą.

Badania prowadzone na zachód od ścian "Extension" pokazały, że strefa zabudowy post-akadyjskiej od zachodu ograniczona była murem z pisé, który częściowo osłaniał ją przed erozją wyżej zachowanych części tellu, a częściowo oddzielał od obszernej, otwartej przestrzeni, wkopanej we wcześniejsze nawarstwienia. Między tym murem a zachodnią ścianą "Extension" wzniesiono kolejne pomieszczenia, o cienkich ścianach konstruowanych albo z cegły suszonej albo z ubitej ziemi. Jedno z tych pomieszczeń dostarczyło świadectw sugerujących działalność rzemieślniczą, być może metalurgiczną. Znaleziono tu połowę kamiennej formy odlewniczej, szereg przedmiotów z brązu, w tym kolejny sierp o długości ok. 25 cm, a także odcięty fragment rogu.

W leżącym najdalej na południe kwadracie 38/61 odsłonięto obszerną przestrzeń otwartą. Wzniesiono tu wolnostojący piec chlebowy (tannur) i nieliczne instalacje o trudnym do ustalenia charakterze. W centralnej części wykopu odsłonięto jedyny dotąd grób post-akadyjski (G9/38/61). Zmarłego (dziecko) pochowano w naczyniu postawionym na wylewie, którego brakujące dno załatano skorupą pochodzącą z innego naczynia. Mimo młodego wieku, zmarłego zaopatrzono w dwie bransolety z brązu i zestaw paciorków. Jeden z nich stanowiła uszkodzona, hematytowa pieczęć stemplowa, w której przewiercono nowy otwór, tak by móc ją wykorzystać jako ozdobę.

W zachodniej części wykopu 38/61 odkopano dobrze zachowane pomieszczenie (Locus 11/38/61) należące do warstwy akadyjskiej. Jego obecność potwierdza wcześniejsze domniemanie, że obszar intensywnej zabudowy post-akadyjskiej obejmował tylko północno-wschodnią część kwadratu i nie rozciągał się ani ku południowi ani ku zachodowi.

RAPORT NR 1 (9 - 20 MAJA)

Po rocznej przerwie misja archeologiczna IP UAM podjęła badania w sektorze P na Tell Arbid. Zakres prac został ograniczony powierzchniowo w porównaniu do zeszłego roku - badania kontynuowane są przede wszystkim w kwadratach, gdzie zidentyfikowano pozostałość okresu post-akadyjskiego (ok. 2150-2000 p.n.e.). Wyjątek stanowiły tylko dwa kwadraty: 37/59 i 35/61, gdzie kontynuowano badania cmentarzysk z okresu ceramiki chaburskiej (ok. 1900 - 1750 p.n.e.).

Cmentarzyska chaburskie

Celem badań w kwadracie 35/61 było odsłonięcie i przebadanie grobu G1, którego frontowa ścianę odsłonięto w poprzednim sezonie. Zeszłoroczny wykop został poszerzony o kwadrat mierzący 4 x 3,5 m. Już na głębokości ok. 50 cm zarysował się kształt prostokątnego szybu grobowego, a na głębokości 0,85 m pojawiły się pierwsze cegły należące do konstrukcji samego grobowca. Był on przykryty sklepieniem beczkowym, które uległo jednak zniszczeniu w swej centralnej części, prawdopodobnie na skutek działalności rabunkowej.

Drugie cmentarzysko, w kwadratach 37/59-60, składało się ze znacznie mniejszych grobów skrzynkowych,  przykrytych pojedynczym szeregiem stojących pionowo cegieł. Odsłonięto konstrukcje trzech takich grobów (G6, G7 i G2) i rozpoczęto eksplorację grobu G2, którego wschodnia część została przebadana w 2008 roku. Wówczas znaleziono dwa naczynia ceramiczne, szpilę z brązu oraz około tuzina paciorków z różnych materiałów, oraz kości należące do dwóch dorosłych osobników.  W obecnym sezonie znaleziono dwa kolejne naczynia: jedno w komorze, a drugie w szybie po zachodniej stronie grobu. Eksploracja tego grobu nie została ukończona. Natomiast przebadany został grób naczyniowy znajdujący się tuż pod powierzchnią ziemi, nad grobem G6. Zawierał on kości dziecka w wieku ok. 2 lat, które pochowano bez żadnych darów grobowych.

Warstwa post-akadyjska

Badania pozostałości post-akadyjskich objęły wszystkie trzy elementy osady z tego okresu: "Residence", "Extension" i strefę aktywności gospodarczych.

Badania najstarszej i najbardziej imponującej budowli, nazwanej "Residence" prowadzono w kwadratach 37/61 i 37/62. W tym pierwszym kwadracie odsłonięto dwa małe pomieszczenia tworzące zachodnią część budowli. Ściana oddzielająca od głównego pomieszczenia odsłanianego w kwadracie 37/62 została co prawda zniszczona przez wkopy fundamentowe murów chaburskich, ale zniszczenia, na szczęście, nie sięgnęły poziomu podłogowego. W kwadracie 37/62 odsłaniano przede wszystkim rozległe pomieszczenie (Locus 13), do którego prowadziło wejście z odkrytego w zeszłym roku dziedzińca. Niestety, jego wschodnia część została zniszczona przez obszerną jamę wypełnioną popiołami i jego pełne wymiary nie mogą być jeszcze zidentyfikowane. Eksploracja nie osiągnęła jeszcze poziomu podłogowego, ale odsłonięto pierwsze kompletne naczynia, których obecność sugeruje jego bliskość.

Badania w części budowli zwanej "Extension" udowodniły, że wchodzące w jej skład pomieszczenia zostały później dodane do istniejącej już budowli "Residence'. Nie tylko mury tej pierwszej opierają się o zachodnią ścianę "Residence" ale są postawione na poziomie o ok. 60 cm. powyżej kamiennego progu w drzwiach z brukowanego dziedzińca do pomieszczenia 13. Wyekspolorowano całkowicie jedno z pomieszczeń wchodzących w skład "Extension' (Locus 10). Część wypełniska tego pomieszczenia stanowiło rumowisko ceramiczne, z którego pochodzą też drobne znaleziska: dwie szpile z brązu, fragmenty figurek zoomorficznych oraz figurka ludzka, niestety bez głowy.

PLAN BADAWCZY NA SEZON 2009

Głównym celem kampanii polowej, której przeprowadzenie planowane jest na maj i czerwiec 2009, jest eksploracja budowli postakadyjskich.

-"Main Building". Eksploracja tej budowli prowadzona będzie w kwadratach 37/61 oraz 37/62. Jej pierwszym etapem będzie usunięcie pozostałości po konstrukcjach chaburskich (murach ceglanych i fundamentach pisé) a także eksploracja popielistych depozytów zalegających pomiędzy murami pomieszczenia L1/37/62 a wierzchem murów postakadyjskich. Po ich usunięciu wybrane zostanie gruzowisko ceglane wypełniające pomieszczenia na północ i północny-zachód od dziedzińca L9/37/62 i odsłonięte najwyższe poziomy podłogowe. Planowane jest też poszerzenie badanego obszaru o nie eksplorowany dotąd kwadrat 38/62; aby do tego doszło konieczne będzie jednak usunięcie hałdy z sezonu 2008.

-"Extension". Widoczne do tej pory w kwadratach 37/61 i 38/61 zarysy pomieszczeń tworzących "Extension" będą eksplorowane do najwyższego poziomu podłogowego, po uprzednim usunięciu fundamentów pod budowle chaburskie. W kwadracie 38/61 konieczne będzie też ustalenie, czy w południowej i zachodniej części kwadratu można znaleźć dalsze pomieszczenia wchodzące w skład tej konstrukcji.

- Intensywnie badana będzie strefa między budowlą "Extension" a murem oporowym wyznaczającym zachodni skraj zabudowy post-akadyjskiej. W zachodniej części kwadratu 37/60 odsłaniane będą dalsze części struktur gospodarczych odkrytych w 2001 roku. W kwadracie 38/61 zidentyfikowano do tej pory wyłącznie jeden piec chlebowy o konstrukcji bliźniaczej do pieca z kwadratu 37/60. Tu konieczne będą dalsze wykopaliska.

W trakcie sezonu prowadzone będą badania dwóch cmentarzysk chaburskich: grobów komorowych w kwadracie 35/61 i grobów skrzynkowych w kwadratach 37/60 i 37/59.

TELL ARBID Project Management 2009
TELL ARBID Project Team Responsibilities 2009

"Wyprawa do Mezopotamii"

1: "Misja UAM - ekipa" http://www.youtube.com/watch?v=6rH9FC_NPXE
2: "Groby dziecięce" http://www.youtube.com/watch?v=Et1oL7ACK2M
3: "Nasz zwierzyniec" http://www.youtube.com/watch?v=vohOQLD1ZCU