SEZON 2014
16 sierpnia, mimo trudnej sytuacji wewnętrznej w Iraku, rozpoczął się trzeci sezon polowy projektu "Historia osadnicza irackiego Kurdystanu".
Celem tegorocznej misji dokończenie badań powierzchniowych w części trenu objętego koncesją położonego w prowincji Duhok, na zachodnim brzegu Wielkiego Zabu (Fig. 7). Tegoroczne badania będą zatem bezpośrednią kontynuacją działalności zeszłorocznej (MAPA).
W misji biorą udział prof. dr hab. Rafał Koliński, mgr Joanna Mardas, p. Adam Lokś (wszyscy Instytut Prahistorii UAM), dr hab. Dorota Ławecka (Instytut Archeologii UW), mgr Ksenia Kolińska (Fundacja "Przeszłość i Teraźniejszość"), mgr Agata Smilgin (absolwent IP UAM), fotograf Dariusz Piasecki oraz dwaj przedstawiciele Departamentu Starożytności Kurdystanu z biura w Akre: p. Sarkaft Taladżin i p. Khaleed Aziz (Fig. 16).
Pierwsze dwa tygodnie sezonu (16-28 sierpnia) poświęcone zostały na uzupełnianie dokumentacji z poprzednich sezonów. Po pierwsze, opracowana została do końca ceramika ze stanowisk inwentaryzowanych w roku 2012 (S020-S037). Kontynuowano także dokumentowanie częściowo zarejestrowanych znalezisk z sezonu poprzedniego (S080-S099). W tym samym czasie prowadzono też inwentaryzację zabytkowej architektury w starej części miasta Akre (Fig. 4, 13, 16, 17) i wykonano dodatkową dokumentację średniowiecznych zabytków architektonicznych w miejscowościach położonych na zachód od Akre (Fig. 14).
Podczas pierwszych dwóch tygodni badań polowych (od 29 sierpnia do 12 września) koncentrowaliśmy się na terenie położonym na południe od Akre, między szosą Akre-Roviah a doliną Wielkiego Zabu. Południowo-zachodni skraj tego terytorium przynależy morfologicznie i kulturowo do równiny Navkur i, podobnie jak w innych częściach tej równiny, zidentyfikowano tu stanowiska osadnicze o długiej sekwencji osadniczej.
Pozostała część badanego terytorium prezentowała całkiem odmienny obraz. Na obszarze o powierzchni ok. 300 km2 niemal zupełnie nie ma stanowisk osadniczych. W tej sytuacji konieczna była modyfikacja strategii badawczej. Zamiast wyruszać w pole codziennie w pełnym składzie, niektóre dni poświęcano wyłącznie na rekonesans, tj. poszukiwanie i identyfikację stanowisk, inne na piesze badanie dolin strumieni. Dopiero gdy zidentyfikowano kilka stanowisk dokumentowano je w trakcie wyjazdów pełnym zespołem. Ta modyfikacja strategii ma szereg zalet: pozwala lepiej wykorzystać czas i środki będące w dyspozycji misji a ponadto pozwoliła niemal zakończyć dokumentowanie ceramiki z sezonów 2012 i 2013.
Wobec znacznego zaawansowania w dokumentowaniu zaległego materiału na kolejne dwa tygodnie misja powróciła na równinę Navkur, do kwadratów G1 i G2, które nie zostały przebadane w 2013 roku. Osiem wzgórz osadniczych (Fig. 11), których obecność zidentyfikowano wcześniej na zdjęciach satelitarnych kazało spodziewać się dużej ilości ceramiki. W trakcie badań okazało się, że większość stanowisk to nie tylko wzgórza widoczne na zobrazowaniach satelitarnych, ale także rozległe dolne miasta (w 4 wypadkach o powierzchni 10-15 ha). W sumie, w ciągu dwóch tygodni (14-30 września) zarejestrowano 17 stanowisk różnej wielkości z sekwencją osadniczą obejmującą głównie epokę brązu (Fig. 6) i epokę żelaza (Fig. 19). W ten sposób zamknięte zostały badania we wschodniej części równiny Navkur, znajdującej się w obrębie terenu objętego koncesją na badania.
Ostatni okres działalności (1-15 października) poświęcony był na przebadanie terenów leżących we wschodniej części prowincji Duhok, między Wielkim Zabem (Fig. 3, 15) a górami Pirat (Fig. 22). Teren ten, liczący niemal 300 km2 powierzchni, to pogórze pocięte głębokimi dolinami okresowych strumieni (Fig. 1, 2, 8). Na tym obszernym terenie zidentyfikowano tylko kilka stanowisk archeologicznych, datowanych na okres późny (partyjski, sasanidzki lub islamski)(Fig. 9, 10, 12). Kilka z nich ulokowanych było nad brzegiem Wielkiego Zabu, pozostałe u podnóża gór (Fig. 20, 21), pozostawiając szeroki pas terenu pozbawiony jakichkolwiek śladów osadnictwa. Trudno ustalić co jest przyczyną tego stanu rzeczy, gdyż nawet w nielicznych dolinach strumieni płynących przez cały rok nie znaleziono pozostałości osadnictwa. Być może przyczyną jest bardzo niska jakość gleb dostępnych w tych dolinach i na otaczających je wzgórzach.
PODSUMOWANIE
Mimo trudnych warunków (zagrożenie atakami Państwa Islamskiego) udało się zrealizować wszystkie cele postawione przed wyruszeniem w pole. Przebadano większość terenu objętego koncesją leżącego w prowincji Duhok (pozostał niewielki trójkąt wyznaczony doliną Zabu, barierą Şaxi Zilka Bardaraş i południkiem 43° 40’, który z racji bliskości strefy walk nie był dostępny). W sumie na tym terenie zarejestrowano 103 stanowiska archeologiczne i 22 obiekty architektoniczne o historycznym znaczeniu. Połowa zinwentaryzowanych stanowisk (53) leży na żyznej, aluwialnej równinie Navkur stanowiącej ok. 1/10 powierzchni strefy pokrytej już badaniami, zaś większość obiektów architektonicznych w strefie północnej, u podnóża gór. Udało się także zadokumentować całość materiału archeologicznego pozyskanego w trakcie trzech sezonów realizacji projektu, co pozwoli zamknąć go w lipcu 2015 roku.
Nowy grant, przyznany przez NCN, pozwoli w latach 2015-17 kontynuować badania prowincji Erbil (Fig. 5) i przygotować końcową publikację projektu na początek 2018 roku.
