Sezon 2012 - Sezon 2013 - Sezon 2014 - Sezon 2015 - Sezon 2016 - ALRG
Historia osadnicza irackiego Kurdystanu
Projekt finansowany grantami NCN nr 2011/03/B/HS3/01472 i 2014/13/B/HS3/04872 zakłada przeprowadzenie badań powierzchniowych nad Górnym Zabem (Irak). Zaplanowany na 2017 szósty sezon badań terenowych zakończy zbieranie danych o dawnym osadnictwie regionu. Publikacja projektu przewidziana jest na koniec roku 2018.
Celem projektu jest rozpoznanie prehistorycznego i historycznego osadnictwa na równinach położonych po obu stronach Wielkiego Zabu, u podnóża gór Kurdystanu. W tym celu w rejonie objętym koncesją przeprowadzone zostaną badania powierzchniowe (UGZAR - Upper Greater Zab Archaeological Reconnaissance)(MAPA 1). Dzięki nim powstanie szczegółowy katalog stanowisk archeologicznych, obejmujący czasy od okresu paleolitu po późne średniowiecze, zawierający dane co do wielkości, okresu zamieszkania oraz stanu zachowania każdego zidentyfikowanego stanowiska. Prócz stanowiska archeologicznych inwentaryzacja obejmie także jaskinie w wapiennych masywach górskich w północnej części koncesji, oraz zabytki architektoniczne, od średniowiecza do poł. XX wieku. Na podstawie zebranych danych stworzone zostaną mapy archeologiczne przebadanego terenu i zarys historii osadniczej regionu.
PODZIĘKOWANIA:
Projekt "Historia osadnicza irackiego Kurdystanu" finansowany jest dwoma kolejnymi grantami badawczymi Narodowego Centrum Nauki. Grant nr 2011/03/B/HS03/01472 (program OPUS 2) realizowany był w latach 2012-2015, a od stycznia 2015 rozpoczęła się realizacja projektu 2014/13/B/HS3/04872 (program OPUS 7), która potrwa do końca 2018 roku. Na zakończenie projektu przewidziana jest pięciotomowa publikacja, obejmująca atlas, trzy tomy katalogu stanowisk i obiektów zabytkowych oraz tom zawierający syntezę zebranych informacji.
Projekt realizowany jest przez zespół badawczy z Instytutu Archeologii UAM, kierowany przez dr hab. Rafała Kolińskiego prof. UAM, we współpracy z następującymi instytucjami: Instytut Archeologii UW, Fundacja "Przeszłość i Teraźniejszość", General Direction of Antiquities of Kurdistan, Regional Direction of Antiquities in Erbil i Regional Direction of Antiquities in Duhok.
Nasze gorące podziękowania za wieloletnią współpracę i pomoc otrzymują koledzy ze służby starożytności Kurdystanu: dyrektor Generalnej Dyrekcji Starożytności, p. Abubakir O. Zainadin (Mala Awat), p. Nader Babaker (Departement Badań) i pan Kaifi Ali (Departament Prawny), kolejni dyrektorzy Dyrekcji Starożytności w prowincji Erbil, p.p. Haydar Hussein i Nader Babakerkerowi, dyrektor Starożytności w prowincji Erbil, dr. Hassan A. Qasim, oraz dyrektor biura Dyrekcji Starożytności w Akre, p. Hiwa Szimal. Tylko dzięki ich pomocy udało się spełnić wszystkie formalne wymagania i uzyskać koncesję na prace terenowe.
ZNACZENIE PROJEKTU
Teren dzisiejszego irackiego Kurdystanu należy do najgorzej poznanych regionów Mezopotamii, a może całego Bliskiego Wschodu, ponieważ, z przyczyn politycznych, nie był dostępny dla naukowców przez ponad 40 lat (od 1974 do 2005 roku). Dopiero powstanie autonomicznego Kurdystanu, szybka poprawa bezpieczeństwa i normalizacja sytuacji wewnętrznej w regionie umożliwiły ponowne otwarcie tego kraju na projekty archeologiczne. Począwszy od 2005 realizowane były, acz w ograniczonym zakresie, projekty badawcze w samym Irbilu (stanowiska Qalat Erbil, Ain Qawa i Qalindż Aga), w rejonie Sulejmaniji (stanowisko Bakr Awa) oraz programy badań powierzchniowych w śródgórskich dolinach wokół tego miasta (Kopanias – MacGinnis 2016). Rozpoczęty obecnie projekt koncentruje się na terenach pogranicza dawnej Asyrii i i należy do grupy czterech projektów badań powierzchniowych realizowanych w północnej części Kurdystanu. Wspomniane cztery projekty (EHAS – Eastern Habur Archaeological Survey, kierowany przez prof. Petera Pfälznera z Uniwrsytetu W Tybindze, LoNAP – Land of Nineveh Archaeological Project – kierowany przez prof. Daniele Morandi Bonacossi z Uniwersytetu w Udine, EPAS – Erbil Plain Archaeological Survey, kierowany przez prof. Jasona Ur z Uniwersytetu Harvarda, oraz opisywany projekt) (MAPA 2) współpracują ze sobą w zakresie metodologii prac polowych i datowania zabytków, by otrzymać koherentny obraz rozwoju osadnictwa w całej północnej części badanego terenu i ułatwić porównywanie rezultatów wspomnianych projektów.
Realizacja projektu będzie wyjątkowo cennym uzupełnieniem wiedzy na temat historii północnej Mezopotamii. Teren Kurdystanu należy do tzw. Żyznego Półksiężyca, na który składają się żyzne równiny i szerokie doliny oddzielone od siebie pasmami wzgórz. Tutaj przed ponad 10 000 latami człowiek dokonał udomowienia roślin i zwierząt (stanowiska w Jaskini Szanidar, Dżarmo, Mlefa'at cf. Braiwood - Howe 1960)(IL. 1), co pozwoliło na przejście od gospodarki łowiecko-zbierackiej do produkcji żywności (tzw. rewolucja neolityczna) i życia osiadłego. Był to pierwszy krok na drodze prowadzącej ku powstaniu cywilizacji miejskich południowej Mezopotamii ok. 3200 lat p.n.e., których dalekim potomkiem jest nasz współczesny świat.
Od końca III tys. p. n. e. obszar dzisiejszego Kurdystanu był wzmiankowany w tekstach klinowych. Poznanie źródeł pisanych pozwoliło odszukać nazwy leżących na terenie dzisiejszego Kurdystanu miast, przeciw którym wyprawiali się królowie III dynastii z Ur: Hamazi, Szimanum, Simurrum, a także Qabrę, którą zdobył Samsi-Addu, król Aszur z XVIII w p. n. e. (Eidem 1985). W I tys. p. n. e. terytorium Kurdystanu stanowiło zaplecze państwa asyryjskiego. Znamy co najmniej dwa ważne ośrodki, które tutaj funkcjonowały: Arbela (dzisiejszy Irbil, z racji nieprzerwanego zasiedlenia nigdy nie badany archeologicznie) oraz Kilizu (dzisiejszy Qasr Szemamok, badany sondażami przez H. A. Layarda 1848 roku (Layard 1853), przez G. Furlaniego w 1933 (Furlani 1934), a obecnie przez misję francuską uniwersytetu w Lyonie. Wiadomo również, że woda z okolicznych rzek i strumieni była doprowadzana kanałami i akweduktami budowanymi przez kolejnych władców imperium asyryjskiego do wielkich stolic Asyrii: Kalhu, Dur-Szarrukin i Niniwy (IL. 2) (Jacobsen – Loyd 1935; Bagg 1999)(IL. 3).
Wobec bardzo nielicznych projektów wykopaliskowych z okresu XIX i XX wieku, najważniejszym źródłem informacji na temat zasobów archeologicznych terenu, który będzie przedmiotem badań są publikacje irackie z lat 70-tych poprzedniego stulecia: „Archaeological Sites in Iraq” katalog stanowisk zarejestrowanych w kartotece State Board of Antiquities and Heritage Iraku wydany w 1970 roku, i sześć lat późniejszy "Atlas of the archaeological Sites of Iraq" (Salman 1976), zawierający mapy pokazujące dystrybucję tych stanowisk. Na mapach obejmujących teren, gdzie realizowany będzie omawiany projekt uwzględniono nazwy i przybliżone położenie ok. 120 stanowisk osadniczych leżących, ale nie podano żadnych informacji na temat ich wielkości czy okresu zasiedlenia. Można przypuszczać, że wspomniane dane zapewne przechowywane są w archiwach lokalnych urzędów Służby Starożytności Kurdystanu.
KONCEPCJA I PLAN BADAŃ
Projekt będzie realizowany w trzech etapach.
W pierwszym zidentyfikowane zostaną stanowiska widoczne na zdjęciach satelitarnych terenu. Planowane jest użycie czarno-białych zdjęć wykonanych w ramach misji szpiegowskich CORONA w 1967 i 1968 roku (Day - Lodgson - Batell 1998). Fotografie te zostały odtajnione i są dostępne w domenie publicznej (cf. CORONA Atlas of the Near East, University of Arkansas). Wybór takiego rozwiązania wynika z wysokich walorów informacyjnych jakie prezentują zdjęcia: mają one rozdzielczość do 2 m, co jest w pełni zadowalające w wypadku stanowisk archeologicznych – z zasady mierzonych w hektarach lub nawet dziesiątkach hektarów. Kolejnym ważnym powodem tego wyboru jest fakt, że misje CORONA prowadzono w okresie, kiedy tereny Bliskiego Wschodu były znacznie rzadziej zaludnione i mniej intensywnie uprawiane (Kouchoukos 2002; Ur 2003). Na dyskutowanych zdjęciach widoczne są zatem nawet niewielkie stanowiska, które w kolejnych dziesięcioleciach mogły zniknąć z powierzchni, rozorane lub przykryte zabudową.
Etap drugi przewiduje uzupełnienie, powstałej w pierwszym, listy stanowisk w oparciu o materiały dostępne w archiwach regionalnych urzędów State Board of Antiquities and Heritage w prowincjach Irbil i Duhok w Kurdystanie. Niestety, dokumenty wykorzystane do skompilowania map zawartych w "Atlas of Archaeological Sites in Iraq" są najprawdopodobniej przechowywane w Bagdadzie, w biurze State Board of Atiquities and Heritage, jeśli nie uległy zniszczeniu w 2003 roku.
Weryfikacja danych, pozyskanych w trakcie realizacji pierwszego i drugiego etapu, nastąpi w trzeciej fazie projektu. W trakcie sześciu dwumiesięcznych sezonów polowych (wrzesień – październik 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 i 2017) badania powierzchniowe obejmą wszystkie zidentyfikowane stanowiska archeologiczne. W sezonie 2012 prace prowadzono w południowo-wschodniej części terenu koncesji, w granicach prowincji Irbil. W sezonach 2013, 2014 i 2015 badano terytorium prowincji Duhok, odpowiednio jego zachodnią, wschodnią i południową część. W 2016 zespół realizujący projekt powrócił na teren prowincji Irbil, i pracował w północnej części tego terenu. Ostatni sezon polowy, zaplanowany na 2018 rok, obejmie południowo-wschodnią część terenu koncesji.
Podczas sezonu polowego wykonane zostaną prace inwentaryzacyjne: położenie każdego stanowiska zostanie dokładnie określone przy pomocy pomiarów GPS, sporządzony zostanie jego plan warstwicowy oraz dokumentacja fotograficzna. Z powierzchni stanowiska zebrany zostanie materiał ceramiczny, który stanowił będzie podstawę do określenia historii stanowiska i oceny jego wielkości w poszczególnych okresach historycznych.
Ceramika i drobne znaleziska, pochodzące z powierzchni stanowisk, będą dokumentowane na bieżąco w trakcie sezonów polowych. Pomiędzy sezonami zadokumentowany materiał poddany zostanie opracowaniu rozumianemu jako przygotowanie planów pokazujących dystrybucję materiału na stanowisku, oraz regionalnych map wizualizujących gęstość zasiedlenia w poszczególnych okresach historycznych. Materiały te będą publikowane na bieżąco na stronie internetowej projektu.
Szczególną wagę zwracamy na dokumentację zniszczeń i przewidywanie zagrożeń dla zabytków i stanowiska archeologicznych.
EFEKT
Rezultatem realizacji projektu będzie pierwszy pełny katalog stanowisk archeologicznych, położonych w obrębie równiny leżących po wschodniej i zachodniej stronie Wielkiego Zabu i korespondujący z nim zestaw map pokazujących dystrybucję osadnictwa w kolejnych okresach historycznych.Katalog, zawierający informację o wielkości stanowisk, okresach ich zasiedlenia z uwzględnieniem intensywności osadnictwa pozwoli opracować zarys historii osadniczej tego terenu. Ważnym elementem końcowego opracowania wyników będzie porównanie pozyskanych danych z rezultatami podobnymi projektów realizowanych w bezpośredniej bliskości terytorium badanego przez Polaków. Realizacja projektu pozwoli poznać lepiej tendencje osadnicze i demograficzne północnej Mezopotamii od prahistorii aż po średniowiecze. Publikowany katalog stanowisk i znaleziska będą stanowić materiał wyjściowy do dalszych badań archeologicznych w regionie oraz pozwolą wypełnić lukę na mapach północnej Mezopotamii. Zawarte w końcowej publikacji informacje będą użytecznym kryterium do wyboru stanowisk przewidzianych do badań wykopaliskowych. Wreszcie, informacje o zniszczeniach obserwowanych na stanowiskach, a także o potencjalnych zagrożeniach, pozwolą lepiej prowadzić i planować politykę ochrony dziedzictwa kulturowego Kurdystanu.
Realizację projektu zakończy pięciotomowa publikacja książkowa, która powinna ukazać się pod koniec 2018 roku. Obejmie ona Atlas, zawierający mapy powstałe w trakcie realizacji projektu, trzy tomy katalogu znalezisk, które obejmą stanowiska osadnicze, budowle i jaskinie, w porządku geograficznym, oraz tom studiów, omawiający szczegółowo historię i dynamikę osadnictwa w północnym Kurdystanie.
LITERATURA:
Bagg, A. (2000), Assyrische Wasserbauten, Mainz (Baghdader Forschungen 24)
Braidwood, R., Howe, B. (1960), Prehistoric Investigations in Iraqi Kurdistan, Chicago 1960.
Day, D., Lodgson, J., Batell B. (1998), Eye in the sky: the story of CORONA spy satellites, Washington 1998.
Eidem, J. (1985), News from the eastern front: evidence from Tell Shemsharra, Iraq 47, 1985, pp.83-107.
Furlani, G. (1934), Gli scavi italiani in Assiria (Campagna del 1933), Giornale della Società Asiatica Italiana, N.S. 2, pp. 265-76
Jacobsen, T., Lloyd, S. (1935), Sennaherib's Aqueduct at Jerwan, [Oriental Institute Publications no. 34], Chicago.
Kopanias, K., and MacGinnis, J. (eds.)(2016), The Archaeology of the Kurdistan Region of Iraq and Adjacent Regions, Oxford.
Kouchoukos, N. (2002), Satellite Images and Near Eastern Landscapes, Near Eastern Archaeology 64, pp. 80-91.
Layard, H. A. (1853), Discoveries in the Ruins of Niniveh and Babylon, London.
Salman, A. (1976), Atlas of the archaeological Sites of Iraq, Baghdad.
Ur, J. (2003) , CORONA Satellite Photography and Ancient Road Networks: A Northern Mesopotamian Case Study, Antiquity 77, pp. 102-115.
Odwiedźnas na Facebooku! UGZAR - Upper Greater Zab Archaeological Reconnaissance
KATALOG STANOWISK
Katalog stanowisk 2013: Sektory A1-A4, B1-B5, C1-C5, D1-D5, E1-E5, F1-F5, G1-G5, H1-H5
ALRG POZNAŃ CONFERENCE
Current Research on Assyrian Landscapes" is a working meeting of Assyrian Landscapes Research Group. The conference is scheduled to May 18-20, 2017 and will be held at the Faculty of History building (Collegium Historicum Novum), at the Morasko Campus (Umultowska Str. 89D).
The aim of the meeting is:
- to discuss the results of field campaigns conducted so far,
- to compare methodology of research in each project,
- to present a preliminary analysis of collected data-sets,
- to obtain a wider background for interpretation of data by comparison to relevant results of other ARLG projects,
- to discuss further trajectories of research on Assyrian landscapes.
PRESENTATIONS
During three days, as much as 35 lectures on the realization of particular ALRG projects will be presented by the members of these projects. There will be as well presentations by invited members of the Antiquities Service of Kurdistan as well as and by invited guests representing other scientific projects currently carried out in provinces of Erbil and Duhok of Kurdistan.
